Mënyrat e ballafaqimit me dallimet
Komunikimi, qoftë midis fëmijëve apo të rriturve, kërkon punë. Qoftë nëse jemi duke kërkuar mirëkuptim, miqësi, përcaktim të kufijve ose thjesht përçim të një mesazhi, procesi kërkon kujdes. Është e rëndësishme për ne që të ndihmojmë të rriturit dhe fëmijët prej prapavijave të ndryshme kulturore dhe shoqërore që t’ia dalin mbarë në këtë proces. Procesi i ballafaqimit me dallime është i vazhdueshëm dhe konstant, edhe pse shpesh del në sipërfaqe në momentet kur ka konflikte. E pyetëm Tereza Havlínovká për një opinion nga jashtë se si të ballafaqohemi me dallimet. Ajo fotografoi kampin kreativ për fëmijët “The Great Land of Small” (Toka e madhe e të vegjëlve), që zuri vend në Pragë, Çeki, në verën e vitit 2024, si pjesë e Biennale Matter of Art, organizuar nga tranzit.cz.
Tereza S.: A ke pasur një ide të paracaktuar se çka do të fotografosh?
Tereza H.: E dija se ishte një kamp i fëmijëve dhe që isha aty për të fotografuar aktivitete grupore në kamp. E dija që do të kishte fëmijë nga Praga dhe Ostrava dhe e dija që fëmijët nga Ostrava kishin shkuar në kamp si grup. Por, për çka brengosesha kryesisht, ishte se si të fotografoja brenda—çfarë drite do të kishte e kështu me radhë.
Tereza S.: Në fakt, ishin tri grupe. Ishin fëmijët nga Praga 7, të cilët ishin regjistruar nga prindërit e tyre, pastaj ishin fëmijët nga Ostrava, me të cilët ramë në kontakt falë kolektivit TV Páteř dhe pastaj, fëmijët ukrainas.
Tereza H.: Oh, e vërejta vetëm dallimin midis fëmijëve nga Praga dhe atyre nga Ostrava. Fëmijët nga Praga ishin sjellur aty nga prindërit e tyre, por fëmijët nga Ostrava erdhën në grup dhe ishte e qartë që ishin romë dhe që prindërit e tyre nuk kishin ardhur me ta. Ata kishin ardhur me disa ndihmëse. Në fillim, ndihmëset nuk dëshironin që unë të bëja fotografi. Edhe pse e dinin se isha me tranzit, e ndieva një brengosje dhe një frikë për fëmijët, të cilët fotografoheshin—një frikë të eksploatimit dhe abuzimit nëse fotografitë do të publikoheshin online. Por në të njëjtën kohë, nuk kishte kuptim t’i lija vetëm fëmijët romë pa fotografuar. Nëse do t’i fotografoja të gjithë përpos fëmijëve romë, atëherë do t’i përjashtoja ata. Por e kuptoj që gratë ishin përgjegjëse për fëmijët, prandaj ishin të kujdesshme. Por pastaj, e kundërta ndodhi. Shpejt u bëra personi më interesant aty dhe në fakt fëmijët nga Ostrava ishin më kureshtarët rreth meje. Ata interesoheshin për gruan me aparatin e madh fotografik dhe iu dukej argëtuese të dilnin në fotografi. Më duhej t’ua shpjegoja që duhej t’i fotografoja edhe të tjerët. Kështu, kalova nga përpjekja për të kuptuar nëse kishte kuptim t’i përjashtoja fëmijët romë nga fotografitë te përpjekja që t’i shmangem fotografimit të vetëm një grupi të vogël fëmijësh. Por edhe në grupin nga Ostrava kishte fëmijë që ishin më të turpshëm dhe më të tërhequr. Por, në përgjithësi, ndërveprimi me fëmijët nga Ostrava ishte më i lehtë—ata ishin më të interesuar në mua, dëshironin të dinin se çka po bëja aty, çka po fotografoja dhe se si po fotografoja, ku jetoja, nga ku vija e kështu me radhë. Ata flisnin më shumë me mua.
Tereza S.: A kishte ndonjë gjë tjetër që e vërejte?
Tereza H.: Çka doli në pah—siç ndodh zakonisht në çfarëdo hapësire të ngjashme mësimi—ishte prapavija e secilit fëmijë: sa shumë ata ishin të aftë që të bashkëpunonin, të kuptonin se çka kërkohej nga ta. Mund të shihje që disa fëmijë ishin të familjarizuar me aktivitete të ngjashme e disa më pak. Por mosha dhe personaliteti i secilit fëmijë mund të luajë rol gjithashtu.
Tereza S.: Si do t’i përshkruaje marrëdhëniet midis fëmijëve?
Tereza H.: Kishte një pengesë gjuhësore. Disa nga fëmijët flisnin ukrainisht—mendoj që ishte më e lehtë për ta—dhe të tjerët nuk e kuptonin fare atë gjuhë. Mendoj që në përgjithësi, grupet nuk përziheshin shumë—pos një djali nga Praga, i cili kishte ambicie të mëdha udhëheqësie dhe po provonte t’i menaxhonte të gjithë aty, prandaj ai komunikonte me të gjithë. Madje, provonte të më jepte detyra e të më kontrollonte edhe mua. :)
Kam empati të lartë për njerëzit që disi duken të pafavorizuar në shoqëri. Kjo është aryseja pse isha, në mënyrë të veçantë, e brengosur për fëmijët nga Ostrava. Isha më amënore karshi tyre, më e vëmendshme ndaj mënyrës se si trajtoheshin ata, si i trajtoja vetë ata. Por pastaj nuk më erdhi mirë kur ata filluan të talleshin me një vajzë nga Praga, e cila kishte flokë të shkurtëra. I bërtitnin duke i thënë se ishte lezbike dhe këtë e nënkuptonin si ofendim. Më dukej se kjo ishte diçka për të cilën nuk dinin se çfarë të bënin, diçka që nuk u kishte ndodhur më parë, prandaj po përdornin diçka që e kishin dëgjuar diku në hapësirën publike në lidhje me gratë më flokë të shkurtëra. Dhe kështu, ata vendosën ta përballnin atë vajzë me faktin që ajo iu dukej e çuditshme. Më dukej se nuk ishte roli im të ndërhyja—mbi të gjitha, isha aty për të fotografur. Por në një nivel njerëzor ndieja se çka po ndodhte ishte gabim dhe se duhet të ndërhyja. Kishte të bënte me faktin se edhe unë kisha flokë të shkurtëra dhe e di se sa e parehatshme është kur njerëzit e komentojnë atë gjë. Ndodh kur i ke 13 vjet, e edhe kur i ke 30 dhe burrat, gratë dhe fëmijët, të gjithë e komentojnë këtë gjë, prandaj nuk është një sulm që vjen nga një grup specifik i njerëzve. E pashë si ofendim dhe një dëshmi që këta fëmijë, në njëfarë mënyre irritoheshin prej mënyrës se si kjo vajzë dukej. Në atë moment, ndieja empati për dikë që po përjetonte një sulm vetëm për shkak të mënyrës se si dukej, gjë që, mendova, me siguri ishte diçka për të cilën ajo vajzë nuk ishte as e vetëdijshme. Në ambientin ku ajo jeton, në ndonjë komunitet diku në Pragë, flokët e saj me siguri nuk janë aq të vërejtshme.
Tereza S.: Me sa e di, ishte hera e parë që ajo dëgjonte fjalën lezbike dhe ishte mjaft e hutuar nga sjellja e tyre. Nuk e kuptonte. Por po ashtu më tregoi se edhe fëmijët në shkollën e saj ia komentonin flokët, prandaj nuk ishte diçka e re për të.
Tereza H.: E ndieja se mund të ishte e nervozuar me disa fëmijë, të cilët nuk i kishin mjetet të kuptonin dhe shihnin se çka po bënin. Nuk dëshiron ta shohësh askënd si sulmues—nuk dëshiron të mendosh për njerëzit si të këqinj sepse mund ta shohësh prej nga vjen ai keqkuptim. Por nuk mund të bësh asgjë në atë moment dhe aty. Dhe, për më shumë, në rolin tënd, nuk je as në pozitë që të ndërhysh dhe nuk e di se si. E di se kjo situatë duhet të zgjidhet disi, por ti nuk je personi përgjegjës—nuk jam as e përgatitur e as e trajnuar për këtë situatë. Situata m’i kujtoi dy dokumentarë që i kam parë: The Impossibility (Pamundësia) dhe Dajori. Të dy filmat janë të padurueshëm; kanë të bëjnë me njerëz që përballen me probleme, të cilat nuk kanë fuqi t’i zgjidhin. Të dy filmat kanë të bëjnë me familje rome, por janë realizuar nga njerëz të bardhë. Situata ime ishte ndryshe; nuk më duhej të përballesha me çështjet etike me të cilat përballen filmbërësit—e kisha një punë dhe kaq. Por si një filmbërës jo-rom, a ke të drejtë të portretizosh rrëfime të atilla në kinematografi? Po ndërhyn në jetën e dikuj, po i detyron të ballafaqohen me situatën e tyre, gjë të cilën ndoshta as nuk kanë kapacitet e as fuqi ta bëjnë. Çfarë mundësie kanë ata që ta përfaqësojnë veten në prodhimin audio-vizual? I kisha gjithë këto pyetje. A nuk është ky lloj i inxhinierisë shoqërore në sferën kulturore një thikë me dy teha? A e ka kuptimin dhe mbulueshmërinë, që do të na pëlqente ta kishte? A nuk është kjo e padobishme, e ndjeshme, e rrezikshme për të dy palët?